گنبد کاووس را شاید بتوان یکی از عجایب معماری ایران دانست؛ بلند ترین برج آجری جهان با ارتفاع 55 متر که  بخش عظیمی از آن در دل خاک فرو رفته است.بر اساس افسانه ای تاریخی "در بدنه شرقی روزنه ای است که می گویند پیکر بی جان ابوالمعالی برای وداع دوستدارانش با او، در تابوت بلورین جای داشته و از درون برج آویخته بود و هر بامداد فروغ خورشید از روزنه گنبد بدان می تابیده است".کتیبه ای ساده با خط کوفی در دو ردیف در بنا نصب شده که از نظر متن و کلمات عیناً مانند یکدیگرند. هر کدام از حروف آجری، ریشه های بلندی در بدنه گنبد دارند؛ به همین علت است که پس از سال ها همچنان سالم برجا مانده اند. ترجمه متن کتیبه چنین است : "این کاخ شمس العالی است – امیر شمس المعالی فرزند امیر قابوس ابن وشگمر به ساختن آن در زمان حیات خود دستور داد. به سال 275 ه. ق سال 375 شمسی"این بنا به دستور شمس المعالی قابوس بن وشمگیر آل زیار حاکم وقت گرگان که فردی دانشمند، جنگجویی بی همتا و ادیبی فاضل و مشوق علم و هنر بود، در سال 402 ه.ق جهت آرامگاه شخصی بنا شد.این بنای باشکوه اکنون در میان پارکی بزرگ جای گرفته و از کیلومترها دور نظر هر بیننده ای را به خود جلب می کند. از سالهای  دور، نمای این برج از دور دست ترین نقاط، راهنمای  مسافرانی بوده که از این سرزمین عبور می کردند.